Ik vind het heerlijk om muzikale verbanden te ontdekken en te leggen. Soms liggen ze er dik bovenop, een andere keer gaat het om auditieve gedachtenkronkels die ik zelfs soms niet eens begrijp. Naar analogie van Het verborgen leven van bomen (Peter Wohlleben) zegt Martin Bootsma dat er een ‘ondergrondse’ relatie bestaat tussen boeken. Dat uitgangspunt pas ik graag toe op muziek. Een andere theorie ‘six degrees of separation’ gaat uit van de hypothese dat ieder levend persoon niet meer dan zes stappen verwijderd is van elk ander persoon. Een interessant tijdverdrijf om deze zienswijze te betrekken op muziek en zo op onverwachte samenwerkingen en invloeden te stuiten.

Muzouka aflevering 1

 

Smokestack Lighting – Howlin’Wolf 

Howlin’Wolf was een imposante verschijning, bijna twee meter lang en 130 kilogram. Dit samen met zijn krachtig rauwe zang met uithalen die inderdaad niet onder doen voor een huilende wolf, maakt hem tot een unieke exponent van de bluesmuziek. In zijn nummers geeft hij stem aan randfiguren, Afro-Amerikaanse arbeiders die worstelen om hun hoofd boven water te houden in het segregatietijdperk.  

Smokestack Lighting was één van de eerste nummers van Howlin’Wolf die ik hoorde en ook één die ik nog regelmatig terugluister. Zijn kenmerkende stemgeluid, de repetitieve songstructuur, de hypnotiserende mondharmonica, het mag wat mij betreft eeuwig duren. Of beter passend, een lange treinrit lang ... Whoo-whoo! ... De gitaarrif wordt steeds herhaald, gaat maar door. Net zoals de trein, de huilende jongen op het perron ten spijt ... Whoo-whoo! ... De trein, die in veel bluesnummers een metafoor is voor vlucht en ontsnapping, dendert hier voorbij ... Whoo-whoo!   

 

Abba Zaba – Captain Beefheart 

Waar Howlin’ Wolf de blues inzet als stem van de randfiguren in de onderklasse, creëert Don van Vliet, alias Captain Beefheart, een universum vol surrealistische randfiguren en hun bizarre verhalen.   

Begin jaren 80 beluisterde ik Van Vliets magnum opus ‘Trout mask replica’. Althans ik deed een poging. De abstracte en absurdistische geluidsbrij was niet besteed aan mijn puberoortjes. Van zijn stem was ik meteen ondersteboven. Raspend, overslaand, een bereik van verschillende octaven gedrenkt in gekte, wanhoop, agressie. Een oergeluid.  

Een paar jaar later vond ik in een platenzaak in Kampen, waar ik destijds studeerde, ‘Safe as Milk’. Hier nog geen avant-gardistische insteek. Wel een avontuurlijk album waarin Don van Vliet enerzijds in de voetsporen treedt van oude bluesmannen en aan de andere kant zowel tekstueel als muzikaal nieuwe wegen betreedt.  

Het nummer Abba Zaba is een van de opvallendste nummers op ‘Safe as Milk’ met Afrikaanse drumpartijen, hoekig en toch melodisch gitaarspel en bezwerende zang van Van Vliet. De teksten van Beefheart zitten vol met bijzondere taalvondsten, maar de titel is iets minder mysterieus dan je denkt. Abba Zaba is de naam van een snoepje. 

‘Safe as Milk’ was jarenlang mijn afwasplaatje op zondagochtenden (samen met het bananenalbum van The Velvet Underground). Toch jammer, die vaatwasmachines.   

 

Shore Leave – Tom Waits  

Ik had griep, lag op de bank en ik hoorde het nummer ‘In The Neighbourhood’ van Tom Waits. Ik zou zweren dat Theo Stokking (destijds DJ op Hilversum 3) mij op het spoor van de man bracht. Maar als je iets opschrijft, zoek je uit hoe het precies zit. En in 1983 toen het album ‘Swordfishtrombone’ waarop het nummer staat, uitkwam, was de Theo Stokking Show al ter ziele. Vreemd! 

Hoewel Waits ook geroemd wordt om zijn teksten, is het mij bij hem altijd meer gegaan om de muzikale wereld van de man. Waits sloeg bij mij in als een bom. Geluid is trilling, zegt men. Hoe kan het dan dat deze trillingen in staat waren mij een andere wereld in te zuigen.  

Neem het nummer ‘Shore Leave’. De song wordt gedragen door warme slepende percussie die, passend bij de broeierigheid van het nummer, samensmelt met de contrabas. De meanderende gitaar ontsnapt, zo stel ik mij het voor, als het ware steeds uit een fles: kurk eraf, kurk erop. De marimba brengt je ver van huis. Voeg daar de gruizige vertelstem van Tom Waits aan toe die af en toe overslaat naar een desperate kopstem... ‘I'm so far away from home and I miss my baby so!’ Met deze eenvoudige middelen lukt het Waits om een wereld te scheppen die tegelijk hypnotiseert, angst inboezemt, ontroert en vervreemd.  

Howlin’Wolf en Captain Beefheart (beiden grote inspiratiebronnen van Waits) vallen vaak samen met de personages die zij in hun songs beschrijven. Tom Waits blijft de acteur die zich inleeft in de hoofdpersonen van zijn liedjes. Zijn teksten zijn verhalend en filmisch en hebben een vaak een romantische inslag. Wanneer Beefheart zingt, zingt hij niet over, maar vanuit de gekte. Wanneer Howlin’ Wolf huilt, huilt hij vanuit woede en verdriet. Juist de melancholie en romantiek in de teksten van Tom Waits, zorgen dat hij iemand blijft die een rol speelt en niet samenvalt met ... Een vertolker dus. Pur sang.  

 

Montana – Frank Zappa and the Mothers of Invention 

Ze waren vrienden waren en hebben elkaar wederzijds enorm beïnvloed. Toch vind ik  het werk van Zappa en Beefheart onvergelijkbaar. Als Zappa het hoofd is, is Beefheart het hart. Waar Zappa's werk doorspekt is met speelsheid en humor, brengt Beefhearts mij op donkere plekken waarvan ik het bestaan niet wist. Zappa's arrangementen zijn vol en rond en die van Beefheart hebben vaak iets strengs en hoekigs.  

Hoewel veel werk van Zappa ‘goed in het gehoor’ ligt, is zijn muziek verre van eenvoudig. Een anekdote over het opnameproces van ‘Over-Nite Sensation’: The Ikettes (ja mét Tina Turner) kregen ingewikkelde partituren voorgeschoteld die ze pas na eindeloos oefenen onder de knie kregen. Ik weet inmiddels precies hoe de koortjes gaan, ik kan ze meezingen in mijn hoofd. Maar als ik het hardop moet doen, raak ik direct de kluts kwijt. Wil je hier meer over weten dan kan ik je De video ‘Frank Zappa – Montana (A token of his Extreme)’ aanbevelen.  

Ike Turner vond overigens dat de Ikettes niet op de hoes van het album vermeld mochten worden. Hij zich stoorde aan de vele seksueel getinte teksten en andere obscuriteiten die ‘zijn meisjes’ moesten zingen op het album.   

 

Mercanary Territory – Little Feat 

In de eerste klassen van de middelbare school ging ik wekelijks met een vriendje naar de fonotheek. Voor één gulden kon je een elpee huren. Wanneer die in de smaak viel 'teepten’ we hem over op een cassettebandje. Het was de tijd van de punk en de new wave. Hoe ik mijn best ook deed, ik hield niet van de boosheid van de bandjes. Ik kon niet wennen aan de stem van Ian Curtis en vond de zang van Souixie maar gekrijs. Ik kon er niets aan doen.  

Ik was gek van Little Feat. Lowell George kon prachtig gitaar spelen en kon echt zingen. En als gereformeerd jongetje had ik natuurlijk een orgelfetisj. En in het werk van Little Feat kun je wat dat betreft je hart ophalen aan de virtuoze Billy Payne.  

De huwelijkse problemen die in 'Mercanary Territory’  bezongen worden, gingen mij destijds nog boven de pet. Mij was het te doen om de korte ritmische jazzy break halverwege het nummer. Veel van de muziek van Little Feat doet mij niet zoveel meer.  Maar mijn muzikale hart maakt nog steeds een sprongetje wanneer ik daar naar luister.  

Van Zappa en Beefheart had ik in die tijd nog geen weet. Die link er wel degelijk, ontdekte ik veel later, en niet zo'n beetje ook. Lowell George was in de jaren zestig lid van de Mothers of Invention, de begeleidingsband van Frank Zappa. Zappa moedigde Lowell George aan om voor zichzelf te beginnen en deed hem de bandnaam Little Feat cadeau. Inderdaad, vanwege het formaat van zijn voeten. Kennelijk heeft het spreekwoord dat het (zingen) vanuit zijn tenen komt, geen betrekking op Lowell George. Hij haalde het ergens anders vandaan. 

 

Three hours past midnight – Johnny ‘Guitar’ Watson 

Wanneer je Zappa en Johnny ‘Guitar’ Watson googelt, kun je niet ontkomen aan de vele connecties tussen deze twee mannen. Familiebezoek bij mijn zus en haar man eindigde ruim 20 jaar geleden steevast in een plaatjes-draai-avond met sterke drank. Het was op zo’n avond dat mijn zwager mij vertelde van de invloed tussen de zanger van ''A real mother for ya’ en Zappa. Ik lachte hem keihard uit. Zappa was destijds voor mij een grootheid en Johnny 'Guitar’Watson hield ik voor een one-hit-wonder. Het verband tussen deze twee muzikanten ontging mij volkomen.  

Inmiddels is P. mijn ex-zwager en weet ik beter. Zappa noemde ooit ‘Three hours past midnight’ (1956) zijn favoriete nummer. Sterker nog, hij heeft zelfs gezegd dat dit nummer van Johnny ‘Guitar’ Watson’ voor hem de inspiratie was om de gitaar ter hand te nemen. En inderdaad als je de solo van Watons in dit nummer nauwkeurig beluisterd, begrijp je het ... eenzelfde rauwe expressiviteit met kenmerkende 'bends’ en vibrato, fantastische ritmische versnellingen en vertragingen. Hoewel elk op hun eigen manier waren zowel Watson als Zappa in staat om verschillende stijlen te combineren: blues, soul, rock en jazz.  

 

The farmer feeds us all – Ry Cooder 

Don van Vliet was niet de gemakkelijkste om mee samen te werken. Bij de opnames van 'Safe is milk’ wordt de dan 20-jarige Ry Cooder aangetrokken. Volgens de geruchten om de ideeën muzikaal te vertalen naar andere bandleden. Het lijkt mij sterk dat deze latere gitaarvirtuoos inderdaad die rol had tijdens het opnameproces. Maar wie een beetje thuis is in het idioom van Cooder, hoort op diverse Beefheart-nummers wel degelijk zijn typische slide-spel terug.  

‘Into the purple valley’ uit 1972 is een plaat met bewerkingen van Amerikaanse songs. Muzikale genres, van blues tot country, van gospel en calypso mengt hij tot een herkenbare eenheid. ‘The Taxes of the farmer feeds us all’ is geïnspireerd op de traditional ‘The farmer feeds us all’ van Knowles Shaw (1874)  Het nummer beschrijft het gordiaanse dilemma van de boer, die lening op lening stapelt om zijn hoofd boven water te houden. Tien jaar na Cooder neemt de Achterhoekse formatie Normaal het nummer op: ‘De boer is de keerl’. Weer twintig jaar later is het thema nog steeds actueel en beleeft de Boeren Burger Beweging een kortstondig electoraal succes die de partij zelfs in het regeringspluche helpt. Resultaat: 0!  

 

John Hiatt - Memphis in the Meantime 

John Hiatt is in de jaren zeventig begonnen als broodcomponist in de countryfabrieken van Nashville. Toen hij met 'Slugline’, een elpee uit 1979 voeten aan de grond kreeg in Nederland, liftte hij, zoals veel muzikanten, mee op de golven van de New Wave. Dat deze ‘eigentijdse’ muziek mij, in tegenstelling tot veel andere muziek uit die jaren, wel aansprak, zal ongetwijfeld te maken hebben met het feit dat afkomst zich niet verloochent. De country en de Americana sijpelde overal doorheen.  

Hoewel Hiatt een aantal redelijk goed besproken platen maakte, raakte zijn carrière steeds meer in het slop. Ook kampte Hiatt met veel persoonlijke problemen. Medio jaren 80 vindt Hiatt de weg terug. En omdat John Hiatt er bij zijn vakbroeders goed op staat, lukt het hem om enkele topmuzikanten om zich heen te verzamelen.  Met hen neemt hij met een beperkt budget van een Engelse platenmaatschappij in vier dagen tijd het album ‘Bring the family’ op. Het spelplezier en het vakmanschap spat ervan af, de nummers zijn ijzersterk en het is een enorme warme plaat.  

In 'Memphis in the Meantime’ rekent John Hiatt af met de gladde Nashville-sound. Hij kiest zowel in tekst als muziek voor de rauwere Memphis Sound. Ik vind het een enorm hoopvol nummer. Het licht en de lente kiert door elke regel heen. Prachtig drumwerk van Jim Keltner die soms meegaat met de pulse van de muziek en dan weer kiest voor syncopische rimtes, waardoor de dynamiek in het nummer steeds verandert. Een andere held van mij, Nick Lowe, speelt bas. En tenslotte is er Ry Cooder die kleur geeft aan het hele album. Hij doet dat op Bring the family op dezelfde manier zoals hij dat later zal doen met zijn intercontinentale samenwerkingen met Ali Farke Touré en met Bueno Vista Social Club. Hij laat de originele muziek intact en voegt zijn eigen gitaarspel bijna improviserend toe, zodat er een organisch geheel ontstaat.